Kayalar (kayaçlar) çeşitli yer faaliyetleri sonucu oluşur.
Çeşitli mineraller ve organik maddelerden meydana gelen kütlelere kayaç denir.
- Kayaçların tümü değişik minerallerin bir araya gelmesiyle oluşur.
- Kayaçlar oluşum şekline göre 3 gruba ayrılır.
- Magmatik kayaçlar,
- Tortul kayaçlar,
- Başkalaşım kayaçları,
MAGMATİK KAYAÇLAR
Ateş kürenin yapısında bulunan erimiş haldeki magmanın yeryüzünde yada yer kabuğunun derinliklerinde soğuyarak katılaşmasıyla oluşan kayaçlara Magmatik kayaçlar denir.
- Magmanın yer kabuğu içinde yükselirken yavaş yavaş soğumasıyla oluşan oluşur bunlara DERİNLİK KAYAÇLARI denir
- Derinlik kayaçları yavaş yavaş soğumayla oluştuğundan sert ve iri kristallidirler.
- Granit, siyenit (kuvars, feldspat, mika, amfibol, olivin gibi minerallerden oluşur)
- Bursa ULUDAĞ granit kayaçlarından oluşmuştur ,
- Magmanın derinlerde damarlarda yavaş yavaş soğuyup katılaşmasından DAMAR KAYAÇLARI oluşur.
- Damar püskürük kayaçları sert ve ince kristallidirler.
- Magmanın yüzey ve yüzeye yakın yerlerde aniden soğuyup katılaşmasıyla YÜZEY KAYAÇLARI oluşur.
- Yüzey püskürük kayaçları aniden soğuduğundan yumuşak ve ince tanelidirler.
- Trakit, bazalt, andezit, volkan tüfleri, sünger taşı, katran taşları (pekiştayn)
- Camsı olanlara obsidiyen (volkan camı)
- Afyon çevresindeki dağlarının yapısındaki kayaçların bir bölümü bazalt ve trakittir.
- Anıtkabir Andezit ten (Ankara taşı) yapılmıştır.
- Genellikle kristal yapılıdırlar,
- Tabakasız yapıdadırlar
- İçlerinde fosil bulunmaz
- En yaşlı kayaçlardır.
TORTUL KAYAÇLAR
Yer yüzündeki magmatik kayaçların sıcaklık değişiklikleri yağışlar ,rüzgarlar gibi dış etkenlerle küçük parçalara bölünmektedir .
Magmatik kayaçların dış etkenlerle küçük parçalara bölünmüş haline TORTU denir.
Tortular çeşitli etkenlerle göl, deniz ve çukur yerlere taşınarak zamanla tortullaşırlar, dibe çöken maddeler üst üste tabakalar oluşturur. Tabakaların oluşumu arttıkça alt tabakanın üstündeki ağırlık artar. Alt tabaka üzerinde büyük bir baskı oluşur. Sıcaklık değişimi ve baskılar sonucu tortul kayaçların oluşumu başlar. Zamanla bu tabakalar katılaşır tortul kayaçlar içinde canlı kalıntıları olan fosil bulunur.
Tortul kayaçlar oluşumlarına göre 3 gruba ayrılırlar
a) Mekanik tortullar:
- Su, rüzgar ve sıcaklık gibi dış kuvvetlerin etkisiyle sürüklenen kayaların bir yerde toplanmasından oluşurlar.
- Kumlar, killer, çakıllar bu gruptandırlar.
b) Kimyasal Tortullar:
Su külteler arasından geçerken bazı kimyasal maddeleri çözer. Suyun buharlaşması ile suda çözünen bu maddeler çökerek kaya tuzu, sarkıt, dikit ve travertenler oluşur.
c) Organik Tortullar:
- Bitki ve hayvan artıklarından oluşan kültelerdir.
- Kalkerli ve silisli kayalar , kömür ve petrol bu gruba girerler
- Genellikle tabakalıdırlar
- Kristaller yoktur.
- İçlerinde fosiller bulunur
- En iyi fosilleşme tortul kayaçların oluşumunda olur.
BAŞKALAŞIM KAYAÇLARI
Magmatik ve tortul kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç etkisiyle zaman içinde renk ve şekil değiştirmesi sonucunda oluşan kayaçlara başkalaşım kayaçları denir.
Başkalaşım kayaçları bazı özellikleri ile oluştukları kayaçlara benzerlerken farklı özellikleri de bulunur .
- Kalkerin başkalaşmasıyla MERMERLER
- Granitin başkalaşmasıyla GNAYS
- Kömürün başkalaşmasıyla ELMAS
- Killerin başkalaşmasıyla YAPRAK TAŞLARI (fillattlar)
- Kat kat yaprak gibidirler
- Kristalli olabilirler
- İçlerinde fosil bulunabilir